ԻՄ ԹԱՆԿԱԳԻՆ ՀՈՒՇ, ԻՄ ԹԱՆԿԱԳԻՆ ՀԱՅ ՀԱԿՈԲ

 Պատերազմի սկզբնական շրջանում, երբ թշնամին զավթել էր մեր երկրի զգալի մասն ու հասել Կովկասյան նախալեռներ, աշակերտներս էլ մեր ՙպատերազմական՚ նախապատրաստությունն էինք տեսնում: Յուրաքանչյուր դասարան ուներ իր պաշտպանական ՙզենքը՚ ու դպրոցի բակում՝ ՙխրամատը՚: Մենք միշտ պատրաստ վիճակում սպասում էինք ՙտագնապ՚ ազդանշանին: Եվ երբ լսվում էր այդ ազդանշանը, ՙդասակը՚, այսինքն դասարանը, ՙմարտական՚ վիճակում էր:
 1943թ. մենք ավարտեցինք դպրոցն ու  լծվեցինք գյուղատնտեսական աշխատանքներին, ուր աշխատում էինք գիշեր-ցերեկ: 1944թ. նոյեմբերին վերջապես եկավ մեր բանակ գնալու ժամանակը:
Մեր սկզբնական ծառայությունն անցավ վրացական Գորի քաղաքում, 88-րդ հրաձգային գնդում, որի հրամանատարն էր մեր հայրենակից, Խորհրդային Միության հերոս, փոխգնդապետ Գեդեոն Միքայելյանը:  Մի քանի ամիս այստեղ վարժվելուց հետո 1945թ. ապրիլի 1-ին մեկնեցինք ռազմաճակատ: Ապրիլի 15-ին մենք արդեն ռազմաճակատում էինք՝ 2-րդ բելոռուսական ռազմաճակատի 49-րդ բանակի 238-րդ դիվիզիայի 837-րդ գնդի կազմում: Ինձ հետ էին այստեղ Նորատուսից Ջանիբեկ Հակոբյանն ու Խաչիկ Խաչատրյանը, Բատիկյանից՝ Խաչիկ Ավետիսյանը, իսկ Սարուխանից՝ Բալաբեկ Կռոյանը, Ջանիբեկ Իրիցյանը եւ ես: Մեր մարտական ուղին սկսվեց Քյոնիքսբերգ քաղաքից: Մարտերով անցնելով Դանցիկ քաղաքը ու մի քանի գյուղեր, գյուղաքաղաքներ, ապրիլի 20-ին հասանք Օդեր գետը, որտեղ գերմանացիները պաշտպանական մեծ գործեր էին արել: 2 օր մենք Օդերի ափին էինք: Քանի որ գարուն էր, գետը հեղեղվել էր: Գետի բոլոր կամուրջները գերմանացիները իրենց հետեւից քանդել էին: Գետը անցնելու համար հարկավոր էր նոր կամուրջ կառուցել: Գետի արեւելյան ափին կանգնած հարյուրավոր հրանոթները ականանետները եւ փառաբանված ՙկատյուշաները՚ անընդհատ հազարավոր արկեր էին թափում գետի այն ափին դիրքավորված թշնամու վրա՝ հնարավորություն տալով մեր սակրավորներին գետի վրա կամուրջ կառուցելու: Ապրիլի 24-ին կամուրջը պատրաստ էր: 25-ի վաղ առավոտյան մենք՝ զինվորներս անցանք կամրջի այն ափը, մեզ հետ էին անցնում մեր տանկերը, կատյուշաները, հրետանիները եւ այլ տրանսպորտ: Մեզ հետ էր նաեւ լեհական մի հեծելազորային գունդ: Անցնելով այն ափը՝ մենք զարմացանք, երբ տեսանք, որ գետափի գերմանական բոլոր ամրությունները ավերվել էին, նրանց կողքին կային զինվորների դիակներ: Հողը կարծես մաղված լիներ՝ չկար մի մետր հող, որի վրա արկ պայթած չլիներ: Գերմանացիները նահանջել էին 7-8 կմ եւ դիրքավորվել էին Շտետին քաղաքի մոտ: Սակայն շուտով ընկավ նաեւ այդ բերդաքաղաքը, եւ քաղաքում երեւում էին միայն սպիտակ դրոշակներ:

 Այսպիսով, մեր մարտական ուղին սկսվեց Օդեր գետից մինչեւ Էլբա գետը մոտ 400 կմ, որը մենք մարտերով անցանք 12 օրում: Տեղ-տեղ հանդիպում էինք համառ դիմադրության: Բայց ընդհանրապես գերմանացիները փախչում էին, իսկ մենք էլ վազում էինք նրանց հետեւից: Գերմանական ՙանպարտ՚ բանակի զինվորները, սպաները, գեներալները մեզ դիմավորում էին հաճախ զենքը ցած գցած, ձեռքերը վեր բարձրացրած, տեսնելով, որ դիմադրությունն իզուր է:

 Այսպիսով, անցնելով Շտետին, Գրամբով, Գարդելեգեն քաղաքները ու հարյուրավոր գյուղեր՝ մայիսի 8-ին հասանք Էլբա եւ մի փոքրիկ քաղաքում՝՝ Գլովենում, հանդիպեցինք մեր դաշնակից ամերիկացիներին՝ ավարտելով պատերազմը մեր տեղամասում: Այդ քաղաքի կենտրոնով անցնում էր Էլբայի վտակներից մեկը, որը ջրանցքի էր նմանվում: Սրա արեւելյան ափը մենք էինք զբաղեցրել, իսկ արեւմտյանը՝ ամերիկացիները: Գետը դարձել էր մեզ համար սահման, իսկ մենք՝ սահմանապահներ: Քաղաքի կենտրոնում, որտեղ տեղավորվել էր մեր վաշտը, կար մի կամուրջ, որը նավարկության համար բարձրանում էր, իսկ մեքենաների համար իջնում: Ինձ հաճախ էին նշանակում այս կամրջի մոտ ժամապահ: Մայիսի 9-ը՝ հաղթանակի օրը, նշեցինք այստեղ: Մեզ էին միացել նաեւ մի քանի ամերիկացիներ: Ես շատ հպարտ եմ, որ մեր այդքան երազած հաղթանակը զենքը ձեռքիս դիմավորել եմ մարտադաշտում: Մենք մոտ մեկ ամիս այստեղ ծառայեցինք որպես սահմանապահներ, որտեղ մեր գլխով շատ միջադեպեր անցան, որոնք անմոռանալի են: 

Պատերազմի ավարտից 3-4 օր անց, երբ ես ժամապահ էի կանգնած այդ կամրջի մոտ, ավելի ճիշտ՝ նրանից  10-12 մետր հեռու ճանապարհի վրա հենց նոր կառուցած շլագբաումի մոտ, ինձ է մոտենում Խորհրդային բանակի մի բժիշկ-լեյտենանտ՝ սեւ-սեւ մազերով ու բեղերով: Նա ինձ խնդրում է, որ ես նրան թույլ տամ՝ մոտենալ բարձր դիրքում գտնվող կամրջին, որի վրա նստել էին 4 ամերիկացի զինվոր: Ես նրան առարկեցի, որ չի թույլատրվում շփվել ամերիկացի զինվորների հետ: Բայց նա շատ խնդրեց, այն էլ մի քանի րոպեով: Ես վերջապես նահանջեցի ու նրան թույլատրեցի մի քանի րոպեով զրուցել նրանց հետ, թեեւ, ինչպես պարզվեց, լեյտենանտը անգլերեն չգիտեր: Եվ նա մոտեցավ զինվորներին, ու սկսեցին աշխույժ ձեռքով-ոտքով զրուցել, մեկ էլ լեյտենանտը ինձ կանչեց իր մոտ: Ես, սուր սվինով հրացանը ուսած, մոտեցա նրանց: Ամերիկացիները կամրջի պռունկին նստած՝ տեղից վեր կացան ու կանգնեցին նույն տեղում: Եվ լեյտենանտը ցույց տալով նրանցից հասակով կարճին, ինձ ասում է. ՙՆայի՜ր, նա քեզ նման է եւ ինչ-որ լեզվով ինձ բաներ է հարցնում՚: Ես նայեցի, եւ իրոք, նշված տղան ինձ շատ հարազատ թվաց: Նա անմիջապես դիմեց ինձ հայերեն.

 -Դու հա՞յ ես: 

 Ես նրան պատասխանեցի, որ հայ եմ: Նա անմիջապես երկումետրանոց բարձրությունից ցատկեց ցած, այնպես, որ քիչ մնաց իմ հրացանի սուր սվինը խրվեր նրա փորը: Նա ինձ պինդ գրկեց, սկսեց համբուրել: Ես շփոթվել էի, չգիտեի՝ ինչ անել: Ցանկանում էի նրան մի կերպ հանգստացնել: Այդ դեպքից զարմացել էին թե ամերիկացիները, որոնք արդեն կամրջից ցած էին թռել, եւ թե՝ մեր լեյտենանտը: Այստեղ անմիջապես սկսվեց հարցուփորձը: Նա շատ ուրախացավ, որ ես Հայաստանի հայ եմ, դրա համար էլ իմ գլխին թափեց հարցերի տարափը: Ես չէի հասցնում պատասխանել նրա բազմատեսակ հարցերին: Իմ պատասխանները շատ էին ուրախացնում նրան, քանի որ նա շատ մեծ կարոտ էր զգում իր նախնիների հայրենիքի հանդեպ: Ինչպես ես զգում էի՝ այդ հայրենիքը նաեւ իրենն էր:

 Նրա ծնողները գաղթել էին Ալեքսանդրապոլից 1918 թվականին: Նրանց ընտանիքը բնավորվել էր ԱՄՆ-ի Չիկագո քաղաքում: Հակոբը, այսպես էր նրա անունը, եւ իր քույրը ծնվել էին այս քաղաքում: Նրանց ազգանունն էր Գուրջինյան: Հակոբը շատ էր խոսում իր ծնողների մասին, հատկապես՝ մոր, ով շատ էր կարոտում իր հայրենիքը: Անընդհատ մոր աչքերից թափվում էին կարոտի արցունքներ, եւ նրանք երազում էին վերադառնալ իրենց հայրենիքը: 

 Հետաքրքիր է, նրանք վերադարձա՞ն հայրենիք, չէ՞ որ 1946-47 թվականներին  Ամերիկայից էլ դեպի Հայաստան ներգաղթողներ  եղան: Ես Հակոբին տվել էի իմ հասցեն, եւ նա էլ իր հասցեն էր տվել, որը կորցրեցի Գերմանիայում 6 տարի ծառայելու ընթացքում: Մեր այդքան մտերիմ զրույցը զարմացրել էր թե ամերիկացիներին, եւ թե մեր լեյտենանտին, որոնք սկսել էին ինձ ու նրան տարբեր հարցեր տալ: Իսկ ես, կարելի է ասել, դառել էի ՙամերիկական՚ թարգմանիչ. լեյտենանտի խոսքերը իմ միջոցով Հակոբը թարգմանում էր անգլերեն: Ամերիկացիների խոսքերն էլ Հակոբի միջոցով ես էի թարգմանում ռուսերեն լեյտենանտի համար: Հակոբը ինձ առաջարկում էր, որ ես իրենց հետ գնամ ամերիկացիների զորամաս՝ մնացած զինվորների հետ ծանոթանալու համար եւ մասնակցելու մեր հանդիպման առթիվ կազմակերպվող մեծ միջոցառմանը /ըստ նրա ասածի/: Ես արդարանում էի, որ այդ հնարավոր չէ, քանի որ մեր զինվորներին հրամանատարությունը թույլ չէր տալիս շփվելու, մերձենալու ամերիկացիների հետ: Հակոբը չէր հավատում ու անընդհատ իրենն էր պնդում, իսկ ես արդարանում էի, որ դրա համար ինձ կբանտարկեն:

 -Ի՞նչ բան է բանտը, -ինձ էր հարցնում անհանգստացած Հակոբը: Ես մի կերպ ձեռքերի միջոցով նրան հասկացրի, թե ինչ է բանտը: 

-Հա~, հասկացա, - բացականչեց Հակոբը,- ուրեմն քեզ կգցեն զնդան: 

 Ես հաստատեցի նրա ասածը: Մենք պայմանավորվեցինք իրար հետ հանդիպել, որքան որ հնարավոր է: Ես շատ էի անհանգստացած, որ իմ պահակակետում գտնվելու պահին բավական ժամանակ զբաղվեցի ուրիշ գործով: Դրա համար խնդրեցի մեր լեյտենանտին գնալ, իսկ ես էլ վերադարձա իմ պահակատեղը: Հեռացան նաեւ ամերիկացիները, նրանց հետ նաեւ՝ ամերիկյան բանակի հայ պարաշյուտիստ Հակոբ Գուրջինյանը:

 Շուտով ես իմ հերթափոխը հանձնեցի, վերադարձա զորամաս: Այդ օրվա հետաքրքիր ու խոր տպավորություններով անցավ օրս: Տրվել էր օրվա ավարտի ազդանշանը, բոլորը քնեցին: Մեկ էլ մեր զորամասում սկսվեց մեծ աղմուկ: Հիմնականում աղմկում էր զորամասի օրապահը: Համարյա ամբողջ զորամասը ոտքի ելավ, այդ թվում ՝նաեւ ես: Աղմուկի գլխավոր մեղավորը ես էի, քանի որ իմ ծանոթ ամերիկացի հայ զինվորը մի լավ հարբել էր եւ իր ընկերոջ հետ անցել  գետը, գալիս էր ինձ մոտ: Բոլորը սկսել էին շոշափել իմ անունն ու ազգանունը: Ես դուրս եկա ու տեսա, որ Հակոբը լրիվ հարբած ինձ է կանչում,  որ իրենց հետ խմեմ գրպաններից հանած ու շշերի բերանը բացած ռոմը: Ինձ մի կերպ հաջողվեց խաղաղեցնել մեր նոր ծանոթներին ու հետաքրքրությունից իրար անցած իմ մարտական ընկերներին հասկացնել, թե ովքեր են նրանք, հատկապես՝ Հակոբը: Մեր վաշտի հրամանատարը, ով ինձ շատ էր հարգում, մի տեսակ մեղմացավ եւ  պատվիրեց, որ ՙսահմանախախտներին՚ տանեմ, անցկացնեմ սահմանը: Ես էլ կատարեցի նրա հրամանը:

Ահա մոտենում ենք մեր պահակակետին՝ կամրջին: Հեռվից իմ հերթափոխ ժամապահը հարցրեց  գաղտնաբառը: Ես ասացի գաղտնաբառն ու ժամապահ Մելնիկին  պատվիրեցի, որ ցածրացնի կամուրջը՝ ՙհյուրերին՚ անցկացնելու համար:

Հաջորդ օրը, կեսօրին, ես ու Հակոբը հանդիպեցինք գետափին, անտառի մեջ: Նա իր հետ շատ ուտելիք էր բերել: Հյուրասիրվեցին նաեւ իմ մի քանի մտերիմ ընկերները: Այստեղ Հակոբն ինձ ասաց, որ վաղը իրենց զորամասը տեղափոխվում է ուրիշ տեղ: Եկել էր ինձ հրաժեշտ տալու, հույսով, որ մի գուցե հետագայում մենք կհանդիպենք մեր մայր Հայաստանում, որի կարոտը խեղդում էր մեզ: Հիշատակի համար նա ինձ նվիրեց շվեյցարական մի սեւ ջրապաշտպան թանկարժեք ժամացույց, որը ես չկարողացա պահպանել նույնիսկ մեկ ամիս: Մինչեւ հիմա շատ եմ ցավում: Իսկ ես նրան նվիրեցի 4 գույնի միջուկներով մի շատ գեղեցիկ գրիչ, որը վերցրել էի գերի ընկած գերմանական մի սպայից:

 Այս դեպքերից անցել է ուղիղ 66 տարի, բայց երբեք նրանք, հատկապես՝ Հակոբը, դուրս չեն գալիս իմ հիշողությունից: Եվ ես միշտ մի հույս եմ փայփայում, որ այն հեռավոր տարիներին Հակոբը եկած կլինի իր ծնողների ու պապերի հայրենիքը: Գուցե դեռ կհանդիպե՞նք:

Գերասիմ Ավետիսյան

28.6.2011թ.

Posted in: ԻՄ ԹԱՆԿԱԳԻՆ ՀԱՅ ՀԱԿՈԲ,ԻՄ ԹԱՆԿԱԳԻՆ ՀՈՒՇ